Αιθέρια Έλαια Ιδιότητες & Χρήσεις

Τι είναι τα αιθέρια έλαια
Τα αιθέρια έλαια είναι πτητικές ουσίες που απομονώνονται μέσω μιας διεργασίας, όπως η απόσταξη, από ένα αρωματικό φυτό του οποίου φέρουν και το όνομα. Βρίσκονται αποθηκευμένα ως μικροσταγονίδια στους ελαιογόνους αδένες των φυτών. Αφού διαχυθούν στα τοιχώματα των αδένων, τα σταγονίδια απλώνονται στην επιφάνεια του φυτού πριν εξατμιστούν και γεμίσουν τον αέρα με το άρωμά τους. Λέγονται αιθέρια γιατί είναι πτητικά, δηλαδή εξατμίζονται γρήγορα σε αντίθεση με τα συνθετικά αρώματα.
Η πιο διαδεδομένη μέθοδος παραλαβής αιθέριων ελαίων είναι η απόσταξη η οποία διακρίνεται σε τρεις κύριες κατηγορίες: την απόσταξη με νερό (υδροαπόσταξη), την απόσταξη με νερό και ατμό και την απόσταξη με υδρατμούς (η μέθοδος αυτή χρησιμοποιείται συχνά από τη βιομηχανία). Όταν η πρώτη ύλη είναι άνθη, βλαστοί, φύλλα χρησιμοποιείται συνήθως η τεχνική της εκχύλισης για την παραλαβή των αιθέριων ελαίων, ενώ για ξηρούς καρπούς και το φλοιό των εσπεριδοειδών η σύνθλιψη.

Χημική σύσταση 
Τα αιθέρια έλαια χαρακτηρίζονται από ευρεία χημική ποικιλότητα. Περιέχουν πτητικά συστατικά κατά 85-99%, τα οποία είναι ένα μίγμα από τερπενικές, τερπενοειδείς και άλλες αρωματικές και αλειφατικές ενώσεις. Τα μονοτερπένια (υδρογονάνθρακες, αλκοόλες, κετόνες, εστέρες, κ.α) είναι το πιο σύνηθες συστατικό των αιθέριων ελαίων και ορισμένες φορές συνεισφέρουν έως και 90% στη συνολική τους σύσταση, ενώ είναι υπεύθυνα και για τις χαρακτηριστικές οσμές και γεύσεις τους.
Η χημική ταυτότητα των αρωματικών φυτών, αυτοφυών ή καλλιεργούμενων, προσδιορίζεται από την ποσότητα του αιθερίου ελαίου που παράγουν και από την ποιοτική και ποσοτική σύστασή του. Διαφοροποιούνται ως προς τα διαφορετικά τμήματα των φυτών που παράγουν αιθέριο έλαιο, την εποχή συλλογής και τη γεωγραφική κλιματική ποικιλότητα. Συνήθως τα άνθη και τα φύλλα παράγουν τις μεγαλύτερες ποσότητες ελαίων ενώ οι βλαστοί τις μικρότερες. Επίσης, η ποσότητα συνδέεται και με τη φάση ανάπτυξης του φυτού, που διαφοροποιείται κατά τη διάρκεια του έτους. Μεγάλος βαθμός ποικιλότητας έχει καταγραφεί στους αυτοφυείς πληθυσμούς των αρωματικών φυτών ανάλογα με την περιοχή εξάπλωσής τους. Τα πιο ευωδιαστά φυτά βρίσκονται στις τροπικές περιοχές, όπου η ηλιακή ενέργεια είναι η μεγαλύτερη.

Ιδιότητες
Πολλά αιθέρια έλαια χρησιμοποιούνται εδώ και αιώνες στη λαϊκή ιατρική, ενώ τα τελευταία χρόνια οι βιολογικές ιδιότητές τους έχουν αποδειχθεί από πλήθος μελετών. Έχει επιβεβαιωθεί η εντομοαπωθητική και αντιοξειδωτική τους δράση, η χρήση τους στη θεραπεία του πόνου, της φλεγμονής, διάφορων ιογενών ασθενειών κ.α., καθώς και η ιδιότητά τους να ενισχύουν τη διείσδυση άλλων φαρμάκων.
Οι βασικές ιδιότητες των αιθέριων ελαίων είναι: αντισηπτικές, αντιβακτηριακές, αντιικές, αντιμυκητικές, επουλωτικές, αναλγητικές, αντιφλεγμονώδεις, αντιτοξικές, υπεραιμικές, κατασταλτικές, αντικαταθλιπτικές, σπασμολυτικές, χωνευτικές, διουρητικές, ανοσοδιεγερτικές, ορμονικές, εντομοκτόνες, απωθητικές, αποχρεμπτικές, καλλυντικές, αποσμητικές.

Εφαρμογές
Τα φυτικά αιθέρια έλαια έχουν διάφορες εφαρμογές κυρίως στην αρωματοθεραπεία, τη φαρμακολογία, τη γεωργία και τη βιομηχανία καλλυντικών και τροφίμων.
- Αρωματοθεραπεία είναι μια μορφή εναλλακτικής ιατρικής που χρησιμοποιεί αιθέρια έλαια και άλλες αρωματικές ενώσεις με σκοπό τη βελτίωση της διάθεσης, της γνωστικής λειτουργίας ή της υγείας ενός ατόμου. Τα αιθέρια έλαια εφαρμόζονται σωστά αραιωμένα στο δέρμα, μέσω τεχνικών μασάζ ή με εισπνοές με ατμό ή χρησιμοποιώντας έναν διαχύτη αιθέριων ελαίων.
- Στη φαρμακολογία εξετάζονται οι αντιοξειδωτικές, αντιφλεγμονώδεις, αντικαρκινικές και αντιμικροβιακές δραστηριότητες των αιθέριων ελαίων, καθώς και οι μηχανισμοί δράσης τους έναντι διαφόρων τύπων ιών. Η εμφάνιση ανθεκτικών στα φάρμακα στελεχών παθογόνων, η αύξηση του ανοσοκατεσταλμένου πληθυσμού και οι περιορισμοί των διαθέσιμων αντιβιοτικών και φαρμάκων έχουν παρακινήσει τους ανθρώπους να χρησιμοποιούν τις  εναλλακτικές θεραπείες, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης των αιθέριων ελαίων, είτε προληπτικά, είτε συμπληρωματικά. Επίσης, τα αιθέρια έλαια αποτελούν σήμερα μια πολλά υποσχόμενη πηγή για την ανάπτυξη νέων φαρμάκων, λόγω της χημικής ποικιλομορφίας της σύνθεσή τους και της ικανότητάς τους να παρεμβαίνουν μέσω αλληλεπίδρασης με διάφορους βιολογικούς στόχους, σε βιολογικές διεργασίες σε κυτταρικό και πολυκύτταρο επίπεδο.
- Στη γεωργία, τα αρωματικά χαρακτηριστικά των αιθέριων ελαίων παρέχουν διάφορα οφέλη στα φυτά, όπως προσέλκυση ή απώθηση εντόμων, προστασία από τη ζέστη ή το κρύο και από τη χρήση χημικών συστατικών. Διαθέτουν δυνατότητες εντομοκτόνων, αντιβακτηριακών, αντιμυκητιασικών και αντι-ιικών λειτουργιών, καθώς καταστρέφουν αποτελεσματικά πολλά παράσιτα και παθογόνα.
- Στην καλλυντική βιομηχανία και αρωματοποιία τα αιθέρια έλαια χρησιμοποιούνται για τις ενεργές καλλυντικές και ισχυρές αρωματικές τους ιδιότητες. Χρησιμοποιούνται κυρίως σε φυσικά καλλυντικά λόγω των αντιοξειδωτικών, αντιφλεγμονωδών και αντιβακτηριακών τους ιδιοτήτων. Για παράδειγμα, πολυάριθμες κλινικές μελέτες έδειξαν τη μεγάλη αποτελεσματικότητα του αιθέριου ελαίου Tea Tree (Melaleuca Alternifolia) στην αντιμετώπιση της ακμής (τοπική χρήση), στην συμπληρωματική θεραπεία της περιοδοντίτιδας (διάλυμα) και στην αντιμετώπιση των μυκητιασιακών λοιμώξεων του δέρματος (πόδι αθλητή, μυκητίαση του κόλπου κ.α.). Επίσης, πολλά αιθέρια έλαια λειτουργούν και ως φυσικοί συντηρητικοί παράγοντες παρατείνοντας τη διάρκεια ζωής των καλλυντικών προϊόντων. Στην αρωματοποιία, τα αιθέρια έλαια χρησιμοποιούνται σε προϊόντα όπως σαπούνια, κεριά και αρώματα.
- Στον τομέα των τροφίμων τα αιθέρια έλαια, λόγω των πολυάριθμων πτητικών και των φυσικών βιοδραστικών ενώσεων που περιέχουν, χρησιμοποιούνται συχνά από τις βιομηχανίες ως οι καλύτερες εναλλακτικές λύσεις φυσικών συντηρητικών. Στη μαγειρική, τη ζαχαροπλαστική και την ποτοποιΐα, τα αιθέρια έλαια χρησιμοποιούνται ευρέως, αλλα με φειδώ, για να αρωματίσουν σάλτσες, γλυκά και ποτά. Μια μόνο σταγόνα αιθέριου ελαίου είναι αρκετή για να προσφέρει έντονο άρωμα σε ένα κιλό γλυκό. Σε φαγητά και σάλτσες αρκεί να βουτήξετε μια οδοντογλυφίδα σε ένα μπουκάλι αιθέριου ελαίου και να ανακατέψετε με αυτή το φαγητό σας. Τα αιθέρια έλαια χρησιμοποιούνται επίσης στη βιομηχανία ζωοτροφών, καθώς μπορούν να υποκαταστήσουν τα διάφορα πρόσθετα, χωρίς να επιβαρύνουν σημαντικά το κόστος διατροφής και να συμβάλλουν στην παραγωγή ζωοκομικών προϊόντων υψηλής ποιότητας.

Χρησεις
Τα αιθέρια έλαια χρησιμοποιούνται κυρίως με τρεις τρόπους. Με εφαρμογή στο δέρμα (μασάζ, επάλειψη, κομπρέσες, επιθέματα, λουτρά, προϊόντα περιποίησης και φροντίδας) με εισπνοή (συσκευές καύσης, διαχύτες, νεφελοποιητές) και με γαργάρες ή κατάποση (διαλυμένα σε νερό ή ως αρωματικά γεύματος). Και στις τρεις περιπτώσεις λόγω της ισχυρής τους σύστασης, τα αιθέρια έλαια χρησιμοποιούνται αραιωμένα, σε πολύ μικρές ποσότητες και σύμφωνα πάντα με τις αναφερόμενες δοσολογίες.

Όταν χρησιμοποιούνται ως πρόσθετα σε καλλυντικά προϊόντα, τα αιθέρια έλαια τροφοδοτούν το δέρμα με πολύτιμα θρεπτικά συστατικά. Για την μεγιστοποίηση του οφέλους, είναι σημαντικό να χρησιμοποιηθεί ο κατάλληλος τύπος ελαίου σύμφωνα με τον τύπο του δέρματος, την ηλικία και τις ανάγκες της κάθε επιδερμίδας. Για τα περισσότερα σκευάσματα περιποίησης δέρματος, συνιστάται τα αιθέρια έλαια να μην αποτελούν περισσότερο από το 2% του συνολικού βάρους ή όγκου του τελικού προϊόντος. Όταν πρόκειται να χρησιμοποιηθούν σε παιδιά ή ηλικιωμένους το ποσοστό χρήσης μειώνεται στο 1%. 

Όταν τα αιθέρια έλαια χρησιμοποιούνται εισπνεόμενα, τοποθετώντας μερικές σταγόνες μέσα σε έναν κατάλληλο διαχύτη, σε λίγα λεπτά ο αέρας του δωματίου γεμίζει με καθαριστικά και φαρμακευτικά οφέλη. Η διάχυση αιθέριων ελαίων για τη συμφόρηση στο στήθος, τον βήχα ή την προώθηση γαλήνιου ύπνου είναι μερικές από τις πιο κοινές χρήσεις της διάχυσης σε παιδικό δωμάτιο. Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερα σύγχρονα θεραπευτικά ιδρύματα χρησιμοποιούν συσκευές διάχυσης φυσικών αιθέριων ελαίων, για την προαγωγή της ευεξίας κατά τη διάρκεια της αποθεραπείας των ασθενών τους.

Τα πόσιμα αιθέρια έλαια λαμβάνονται είτε προληπτικά για την τόνωση του οργανισμού, είτε ως προβιοτικά ή θεραπευτικά σε περίπτωσεις ιώσεων, γρίπης ή κρυολογήματος. Κάποια αιθέρια έλαια χρησιμοποιούνται για γαργάρες αραιωμένα σε νερό, για την αντιμετώπιση του πονόλαιμου, του πονόδοντου, των μολύνσεων της στοματικής κοιλότητας, της περιοδοντίτιδας κ.α. Επίσης, χρησιμοποιούνται συχνά για να αρωματίσουν φαγητά, γλυκά, καραμέλες, σοκολάτες, σάλτσες και ποτά. Για παράδειγμα, τα αιθέρια έλαια εσπεριδοειδών (πορτοκάλι, λεμόνι, λαιμ κ.α.) μπορούν να αντικαταστήσουν το ξύσμα σε κέικ και γλυκά, ενώ τα έλαια βοτάνων (ρίγανη, θυμάρι, δενδρολίβανα κ.α.) μπορούν να αντικαταστήσουν ή να προσθέσουν ένταση στα αποξηραμένα βότανα που χρησιμοποιούνται σε σάλτσες και φαγητά.

Οικιακές χρήσεις
Τα αιθέρια έλαια χρησιμοποιούνται για τις αντιμικροβιακές και απολυμαντικές τους ιδιότητες ως γενικά καθαριστικά, για την απολύμανση επιφανειών, την απομάκρυνση δυσάρεστων μυρωδιών, τον αρωματισμό απορυπαντικών, στο πλυντήριο ρούχων, στο πλύσιμο των πιατων, στο φρεσκάρισμα των κουρτινών, στο σφουγγάρισμα, στο σιδέρωμα κ.α. Προσφέρουν με φυσικό τρόπο φρεσκάδα και καθαριότητα και ταυτόχρονα ευχάριστο άρωμα μεγάλης διάρκειας.

Προτεινόμενες Δοσολογίες
Χρειάζεται να γνωρίζετε πως κάθε μπουκάλι των 10ml περιέχει περίπου 200 σταγόνες αιθεριου ελαιου και κάθε σταγόνα αντιστοιχεί σε περίπου 0,05ml. 

Μασάζ ή επάλειψη
Αν για παράδειγμα, θέλετε να προσθέσετε αιθέρια έλαια σε ένα λάδι φορέα βάρους 100ml, υπολογίζετε τις σταγόνες που θα προσθέσετε ως εξής: 100 ml × 0,02 (ποσοστό χρήσης 2% μόνο για ενήλικες) = 2 ml. Χρειάζονται δηλαδή 2 ml αιθέριων ελαίων, τα οποία αντιστοιχούν σε 2 ÷ 0,05 = 40 σταγόνες.
Ποσοστά χρήσης ανά ηλικιακή ομάδα
- Για ηλικίες 12-65 ετών ποσοστό χρήσης 2%.
- Για ηλικίες 6-12 ετών ποσοστό χρήσης 1,5%.
- Για ηλικίες 4-6 ετών και άνω των 65 ετών ποσοστό χρήσης 1%.
- Για ηλικίες 1-4 ετών ποσοστό χρήσης 0,5%.
- Για βρέφη και έγκυες μόνο μετά από άδεια γιατρού ποσοστό χρήσης 0,2%.

Μπάνιο
Μπορείτε να προσθέσετε αιθέρια έλαια μόνο σε μπανιέρα γεμάτη με νερό και όχι στο ντους, με τις ακόλουθες δοσολογίες:
- 7-12 σταγόνες αιθέριων ελαίων για ηλικίες 12-65 ετών.
- 4-6 σταγόνες αιθέριων ελαίων για ηλικίες 4-12 ή άνω των 65 ετών.
- 2-3 σταγόνες αιθέριων ελαίων για ηλικίες 1-4 ετών και για έγκυες μόνο μετά από άδεια γιατρού.

Συσκευές αρωματοθεραπείας
Η δοσολογία για τις συσκευές αρωματοθεραπείας εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως είναι ο τύπος της συσκευής (Oil Burners, Diffusers, Vaporizers), το μέγεθος της συσκευής, το μέγεθος του χώρου που θα χρησιμοποιηθεί, καθώς και η ηλικία των ατόμων μέσα στο χώρο. Ένας γενικός κανόνας για τις συσκευές αρωματοθεραπείας, είναι να χρησιμοποιούνται 1-2 σταγόνες αιθέριων ελαίων ανά 10ml νερού.

Προφυλάξεις
Τα αιθέρια έλαια είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικά και ευχάριστα, αλλά απαιτούν σύνεση και μεγάλη προσοχή στη χρήση τους. Δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται ποτέ απευθείας στο δέρμα γιατί είναι ιδιαίτερα ισχυρά συμπυκνώματα. Η χρήση μη αραιωμένων αιθέριων ελαίων στο δέρμα μπορεί να προκαλέσει ερεθισμούς, εγκαύματα, ακόμη και αλλεργικές αντιδράσεις. Χρησιμοποιούνται πάντα αραιωμένα σε ένα λάδι φορέα και σε συγκέντρωση όχι μεγαλύτερη από 2%.
Τα αιθέρια έλαια πρέπει να φυλλάσονται μακριά από παιδιά και απαγορεύεται η χρήση τους χωρίς ιατρική συμβουλή, από έγκυες ιδαίτερα κατά τους πρώτους 5 μήνες της κύησης, από άτομα που πάσχουν από χρόνια νοσήματα, υπέρταση, νευρικές διαταραχές και από βρέφη. Επίσης, ορισμένα αιθέρια έλαια μπορεί να προκαλέσουν ανεπιθύμητη αντίδραση όταν χρησιμοποιούνται με άλλα φάρμακα ή συμπληρώματα. Για τους λόγους αυτούς, συνιστούμε να συμβουλεύεστε πάντα το γιατρό σας πριν χρησιμοποιήσετε αιθέρια έλαια.
Δεν είναι όλα τα αιθέρια έλαια κατάλληλα για κατάποση και κατάλληλα για χρήση σε καλλυντικά ή επαφή με το δέρμα (μασάζ). Τα πόσιμα αιθέρια έλαια που προορίζονται για εσωτερική λήψη, θα πρέπει να είναι κατηγορίας food grade και εγγεγκριμένα απο τον FDA. Δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται χωρίς ιατρική συμβουλή και για παρατεταμένα χρονικά διαστήματα. Επίσης, κάποια αιθέρια έλαια όπως αυτά των εσπεριδοειδών είναι φωτοευαίσθητα και δεν πρέπει να εφαρμόζονται ποτέ στο δέρμα πριν την έκθεση στον ήλιο.
Όταν τα αιθέρια έλαια χρησιμοποιούνται για τον αρωματισμό της ατμόσφαιρας μέσω συσκευής διάχυσης, θα πρέπει ο χώρος να αερίζεται τακτικά. Απαγορεύεται η παρατεταμένη έκθεση σε υψηλές συγκεντρώσεις αιθέριων ελαίων, καθώς σχετίζεται με αρνητικά καρδιακά προβλήματα και συμπτώματα στους πνεύμονες. Εάν αισθανθείτε πως δεν μυρίζετε πια το άρωμα που διαχέει η συσκευή σας, είναι γιατί συνηθίσατε στη μυρωδια μετά από πολύωρη έκθεση. Απενεργοποιήστε τη συσκευή και αερίστε καλά το χώρο πριν την χρησιμοποιήσετε ξανά. Απενεργοποιείτε τις συσκευές πριν τον ύπνο.
Όταν χρησιμοποιείτε αιθέρια έλαια ως οικιακά καθαριστικά, μην τα αποθηκεύετε σε πλαστικά. Χρησιμοποιήστε γυάλινα μπουκάλια ψεκασμού ή δοχεία. Τα πλαστικά είναι κατασκευασμένα από υλικά με βάση το πετρέλαιο και τα αιθέρια έλαια αντιδρούν αρνητικά αλλοιώνοντας το πλαστικό και μολύνοντας το περιεχόμενο.
Χρησιμοποιήστε μόνο καθαρά και όχι συνθετικά αιθέρια έλαια. Τα συνθετικά έλαια δεν έχουν θεραπευτικές ιδιότητες και προορίζονται αποκλειστικά για τον αρωματισμό χώρων. Τα καθαρά, φυτικά αιθέρια έλαια αναγράφουν την επίσημη ονομασία του φυτού από το οποίο προέρχονται και είναι ελλεγμένα και πιστοποιημένα από επίσημους φορείς για ασφαλή χρήση.

Προσοχή! Να μην χρησιμοποιείτε ποτέ αδιάλυτα αιθέρια έλαια πάνω στο δέρμα. Σε περίπτωση επαφής με τα μάτια ξεπλύνετε με άφθονο κρύο νερό. Σε περίπτωση κατάποσης επικοινωνήστε άμεσα με το κέντρο δηλητηριάσεων ή το γιατρό σας. 

Συνιστούμε να αντιμετωπίζετε τα αιθέρια έλαια με την ίδια σύνεση και προσοχή που αντιμετωπίζετε τα φάρμακα, ακολουθώντας αυστηρά τις αναφερόμενες δοσολογίες.